યુનિવર્સિટીઓ અને કોલેજોમાં વાઇસ-ચાન્સેલર અને ફેકલ્ટીની નિમણૂક અંગે જાહેર પ્રતિસાદ માટે સોમવારે બહાર પાડવામાં આવેલ યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ્સ કમિશન (UGC) ડ્રાફ્ટ રેગ્યુલેશન્સ 2025, દેશની ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રણાલીમાં ધરખમ ફેરફાર કરવાનો અને તેને કેન્દ્ર સરકારના નિયંત્રણ હેઠળ લાવવાનો હેતુ ધરાવે છે.
કુલપતિઓ અને ફેકલ્ટીની નિમણૂક
આ કલમો જાહેર યુનિવર્સિટીઓમાં કુલપતિઓની પસંદગી કરતી વખતે કુલપતિઓને અંતિમ નિર્ણય આપવાનો અધિકાર આપે છે. શોધ સમિતિમાં રાજ્ય સરકારના કોઈ પ્રતિનિધિ રહેશે નહીં. કુલપતિઓની નિમણૂક કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા અસરકારક રીતે કરવામાં આવશે કારણ કે રાજ્યના રાજ્યપાલ, જે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નિયુક્ત કરવામાં આવે છે, તે રાજ્યની યુનિવર્સિટીઓના કુલપતિ તરીકે સેવા આપે છે.
નિયમો અનુસાર, વાઇસ-ચાન્સેલર તરીકે નોકરી માટે પીએચડી અથવા ચોક્કસ વર્ષોનો શિક્ષણ અનુભવ જરૂરી નથી. વ્યવસાય, વહીવટ અથવા અન્ય ક્ષેત્રોમાં અનુભવ ધરાવતા કોઈપણ વ્યક્તિને તે ભૂમિકા માટે નિયુક્ત કરી શકાય છે. ફેકલ્ટી સભ્યની નિમણૂકો અને પ્રમોશન માટેની વર્તમાન પ્રક્રિયાઓમાં ફેરફાર પણ સૂચવવામાં આવ્યા છે. જો નિયમો અમલમાં મૂકવામાં આવે છે, તો રાજ્ય સરકારોનો હવે વાઇસ-ચાન્સેલર તરીકે કોની નિમણૂક થાય છે તેમાં કોઈ વાંધો રહેશે નહીં. તે એક મહત્વપૂર્ણ ઉદ્યોગ પર નિયંત્રણ લાવવાનો પ્રયાસ અને સંઘીય સિદ્ધાંતોનો ભંગ હશે. વધુમાં, તે બંધારણના ઉદ્દેશ્યની વિરુદ્ધ હશે. એન્ટ્રી 66 યુનિયન લિસ્ટમાં ઉમેરવામાં આવી ત્યારથી કેન્દ્ર સરકારને “ઉચ્ચ શિક્ષણ અથવા સંશોધન અને વૈજ્ઞાનિક અને તકનીકી સંસ્થાઓ માટેની સંસ્થાઓમાં ધોરણોનું સંકલન અને નિર્ધારણ” કરવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું છે. આનો અર્થ એ નથી કે કેન્દ્ર પાસે રાજ્ય સત્તાને સ્થાન આપવાની સત્તા છે. રાજ્યોને શિક્ષણમાં તેમના યોગ્ય સ્થાનથી વંચિત રાખવા માટે ધોરણો, ધોરણો અને પ્રવૃત્તિ સંકલન સ્થાપિત કરવામાં અતિરેક કરવો યોગ્ય નથી.
રાજ્ય વિધાનસભાઓ યુનિવર્સિટીઓ બનાવવા માટે કાયદા ઘડે છે. રાજ્ય સરકારો તેમના માટે ભંડોળ પૂરું પાડે છે. શિક્ષણ બંધારણની સમવર્તી યાદીમાં હોવા છતાં, યુનિવર્સિટીઓ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તેનું નિરીક્ષણ અથવા નિયમન કરવા માટે UGC ને અધિકૃત નથી. કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ અને તમિલનાડુ જેવા મોટાભાગના બિન-ભાજપ શાસિત રાજ્યોમાં, વાઇસ-ચાન્સેલર્સની નિમણૂક એક વિવાદાસ્પદ વિષય છે. કુલપતિ તરીકે તેમણે ઉભા કરેલા વિવાદો અને મુદ્દાઓને કારણે, કેટલીક રાજ્ય સરકારોએ રાજ્યપાલોને પદ પરથી દૂર કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. રાજ્યપાલો UGC પાસેથી તે સત્તા સંપૂર્ણ રીતે મેળવી રહ્યા છે. યુનિવર્સિટી પ્રશિક્ષકો અને રાજ્ય વહીવટીતંત્રે નિયમોનો ઉગ્ર વિરોધ કર્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે, અભ્યાસક્રમમાં ફેરફાર કરીને, કેન્દ્ર સરકાર શિક્ષણ પર નિયંત્રણ લાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. કેન્દ્ર સરકારની UGC કાર્યવાહીનો હેતુ યુનિવર્સિટીઓ અને સમગ્ર ઉચ્ચ શિક્ષણ ઉદ્યોગ પર રાજકીય અને વહીવટી સત્તા વધારવાનો છે. યુનિવર્સિટીઓ, રાજ્યો અને અન્ય લોકો તેનો ઉગ્ર વિરોધ કરશે.
ઉચ્ચ શિક્ષણમાં ધરખમ પરિવર્તન લાવવાનો ધ્યેય
સરકારે નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP), 2020 રજૂ કરવાની જાહેરાત કર્યા પછી પણ ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓના પુનર્ગઠનની પ્રક્રિયા હજુ પણ ચાલુ છે. મુશ્કેલી એ છે કે તેમાં રહેલી ખામીઓ દૂર કરવામાં આવે અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓને સમકાલીન જ્ઞાન અર્થતંત્રની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે સશક્ત બનાવવામાં આવે. ઉચ્ચ શિક્ષણનું સંચાલન કરતી UGC એ માત્ર માર્ગદર્શિકા સ્થાપિત કરવી જ નહીં પરંતુ આ માંગણીઓને પૂર્ણ કરવા માટે સુવિધા આપનાર તરીકે પણ કામ કરવું જોઈએ. એજન્સી પહેલાથી જ વધુ પડતી નિયમન કરવાની વૃત્તિ માટે ટીકાનો સામનો કરી રહી છે.
UGC (યુનિવર્સિટીઝ અને કોલેજોમાં શિક્ષકો અને શૈક્ષણિક સ્ટાફની નિમણૂક અને પ્રમોશન માટે લઘુત્તમ લાયકાત) નિયમનો 2025 ના ડ્રાફ્ટ દ્વારા નિયમનકારની વ્યૂહરચનામાં માત્ર એક નાનો ફેરફાર દર્શાવવામાં આવ્યો છે.
કોઈ વિષય શીખવવા માટે સ્નાતક અને સ્નાતક ડિગ્રી જરૂરી હોય તેવા કડક નિયમો છૂટા કરવામાં આવ્યા છે. ભરતીની આ સુગમતા NEP ના શિસ્તબદ્ધ સિલોસને દૂર કરવાના મિશનને સમર્થન આપે છે. જાહેર વહીવટકર્તાઓ અને વરિષ્ઠ ઉદ્યોગ વ્યાવસાયિકોને VC પદ મેળવવાની મંજૂરી આપતી કલમો પણ એટલી જ મહત્વપૂર્ણ છે. વિવિધ પ્રતિભાઓની ભરતી કરવા અને પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિઓને તેમના નોકરીદાતાઓ પ્રત્યે અસુરક્ષિત અને આધીન રહેવાનું ટાળવા માટે, એવી આશા રાખવામાં આવે છે કે કરારના પદો પરની મર્યાદા હટાવવામાં આવશે. જો કે, ડ્રાફ્ટ નિયમો યુનિવર્સિટીના વડાઓની પસંદગીમાં રાજ્યના રાજ્યપાલોની ભૂમિકા વધારીને સંસ્થાકીય સ્વાયત્તતા પર NEP ના ભારથી એક ખેદજનક પરિવર્તન રજૂ કરે છે. તેનાથી પણ ખરાબ, તેઓ એક યાદ અપાવે છે કે સરકાર – આ કિસ્સામાં, કેન્દ્ર – અંતિમ મધ્યસ્થી છે.
